خانواده کوچکترین و از جهاتی مهمترین بخش هر جامعه است که در صورتی که در مسیر صحیح تربیتی حرکت کند، آثار و برکاتش شامل حال همه جامعه می شود و اگر خدای نکرده در مسیر نادرست باشد آثار مخرب آن شامل حال همه جامعه خواهد شد.
مطالعه تاریخ زندگی حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها به عنوان یک انسان کامل و الگوی زن مسلمان – با وجود حیات کوتاهشان – درسهای فراوانی برای خانواده های ما به ویژه بانوان محترم دارد و جامعه ما همیشه نیاز مبرمی به شنیدن و یادآوری آنها داشته و دارد.
هنگامی که در زمینه رفتارشناسی حضرت زهرا سلام الله علیها با معیار نکات “خانوادگی” مطالعه می کنیم، مطالب موجود در منابع، حداقل در چهار بخش قابل بررسی و مطالعه است: “رفتار با پدر”، “رفتار با همسر”، “رفتار با فرزندان”، و “رفتار با بستگان و خویشان نسبی و سببی”.
از آنجا که پرداختن به تمام این بخشها و ذکر روایات و شواهد تاریخی آن در حد یک مقاله نیست، ناچار موضوع رفتار با همسر و به تعبیر دیگر «همسرداری فاطمی» را محور قرار داده و به سراغ منابع تاریخی می رویم. امید است که این نوشته کوتاه برای خوانندگان محترم به ویژه بانوان گرامی مفید باشد.
وصال دو خورشید در آسمان نبوی
بانوی بزرگ اسلام بنا بر فرمایش «شیخ کلینی» و مشهور علمای شیعه(۱) در سال پنجم هجری در مکه مکرمه به دنیا آمد. عقد ایشان با حضرت علی علیه السلام در سال دوم هجری بوده و چند ماه بعد – به نظر برخی محققان ده ماه بعد(۲) – ازدواج کرده اند. حضرت فاطمه زهرا حدود نه سال همسر آقا امیرالمؤمنین علیهماالسلام بودند و از حضرت مولا چهار فرزند به دنیا آوردند: حسن و حسین و زینب و امّ کلثوم(۳)؛ و البته طفلی هم داشتند که به شهادت رسید و به دنیا نیامد.
این مدت کوتاه و پرحادثه گزارش های چندی درباره موضوع مورد توجه ما وجود دارد که بازخوانی آن می تواند جالب و مفید باشد. ما در چند محور این گزارش های تاریخی را ذکر می کنیم:
۱٫ اظهار محبت و احترام به همسر
از نقلهای تاریخی روشن می شود که این اصل مهم در زندگی آن بزرگواران مورد توجه بوده است. صرف محبت و احترام قلبی برای تداوم گرمی و نشاط خانواده کافی نیست بلکه بیان خوبی ها و کمالات همسر تاثیر شایسته ای دارد. فاطمه زهرا علیهاالسلام به گونه های مختلف به بیان محبت و احترام نسبت به همسرش می پرداخت. از جمله در محضر پدرش، حضرت علی علیه السلام را بهترین یاور و بهترین همسر می خواند.(۴)
۲٫ اطاعت از همسر
هنگامی که حادثه تلخ سقیفه اتفاق افتاد، سران حکومت جدید برای دلجویی و شاید جلب نظر افکار عمومی مسلمانان تصمیم گرفتند از حضرت زهرا علیهاالسلام دلجویی کرده و با رفتن به ملاقات ایشان فضا را تلطیف نمایند اما حضرت صدیقه کبری علیهاالسلام برای ابراز خشم و ناراحتی خود از آنها اجازه ملاقات نمی دادند تا اینکه آنها به حضرت امیر علیه السلام متوسل شده و خواستند تا فاطمه زهرا علیهاالسلام را راضی کنند. امام علیه السلام بدون اینکه فشاری به همسرشان بیاورند قضیه را مطرح کردند؛ تعبیر دختر گرامی رسول خدا صلی الله علیه و آله این است که: « البیت بیتک و الحره زوجتک افعل ما تشاء» منزل منزل شما و من همسرتان هستم هر کار مایل هستید انجام دهید.(۵)
۳٫ پرهیز از ناراحت کردن همسر
در گزارشات تاریخی آمده است که حضرت علی علیه السلام فرمودند: «فاطمه هیچ گاه مرا ناراحت نکرده و از درخواستم سرپیچی نکرده است» و البته این مطلب متقابل بوده است چرا که امام علیه السلام در ادامه می فرمایند: «من هم هیچ گاه او را خشمگین نکرده و به کاری وادار نکردم.»(۶) لذا برخی از نقلها که گزارش موردی اختلاف میان آنها است که با پادرمیانی رسول خدا صلی الله علیه و آله مشکل حل شده است علاوه بر ضعف سند با نقلهای دیگر از جمله موردی که آوردیم، ناسازگار است.
۴٫ تحمل مشکلات اقتصادی زندگی
کمبود امکانات از ویژگیهای بارز تاریخ صدر اسلام و به ویژه زندگی خانواده فاطمه علیهاالسلام بود(۷) حتی برخی زنان قریش به ایشان به خاطر ازدواج با مردی فقیر طعنه زدند،(۸) اما در هیچ جا گلایه ای از این بابت نداشتند و بنابر برخی گزارشات با نخ ریسی برای دیگران به اقتصاد خانواده کمک هم می کردند.(۹)
در تاریخ آمده که روزی حضرت امیر به فاطمه زهرا علیهماالسلام گفتند آیا غذایی داری تا از گرسنگی در بیایم. ایشان نفی کردند و گفتند: «آنچه در منزل بوده به شما و فرزندانم دادم و خودم از غذای موجود استفاده نکردم.» امام علیه السلام گفتند: چرا به من اطلاع ندادید تا دنبال غذا بروم. حضرت علیهاالسلام گفتند: «یا ابالحسن انی لَأستحیی من الهی أن اکلف نفسک ما لاتقدر علیه» (۱۰) ؛ ای ابالحسن! [در زبان عربی نام بردن با کنیه ادب و احترام را می رساند] من از خدای خودم خجالت می کشم که شما را به کاری که نمی توانید انجام دهید مکلف کنم. یعنی من که از وضعیت شما و شرایط جامعه با خبرم، چرا با درخواست خودم فشار بیشتری را به شما وارد آورم.
۵٫ آراستگی برای همسر
بنا به برخی گزارشات، حضرت زهرا علیهاالسلام از نوع خاصی عطر و مشک استفاده می کرده است(۱۱) و خود را برای همسرش می آراست.
پی نوشت ها:
۱ – برای مطالعه: موسوعه التاریخ الاسلامی۱/۳۴۶؛ معروف در تاریخ اهل سنت، ولادت آن حضرت پنج سال پیش از بعثت رسول خدا صلی الله علیه و آله است.
۲ – همان۲/۹۹٫ نویسنده احتمال می دهد که این فاصله به جهت رسیدن ایشان به بلوغ شرایط مناسب جسمی بوده است.
۳ – درباره اینکه حضرت امّ کلثوم شخصیت مستقلی است و یا اینکه کنیه حضرت زینب علیهاالسلام است بحثی وجود دارد ولی به اعتقاد اکثر تاریخ پژوهان ایشان فرزند کوچکتر خانواده امیر المومنین علیه السلام بودند و حق هم همین نظر است.
۴ – بحارالانوار۴۳/۱۱۷٫
۵ – بحارالانوار۲۸/۳۰۳٫ مصادر متعددی با ا ندک اختلافی این قضیه را گزارش کردند که ذکر آنها و توجه به اختلافات میان گزارشها در این مجال نمی گنجد.
۶ -مناقب خوارزمی/۳۵۳- کشف الغمه۱/۳۷۳
۷ – مسند احمد۱/۱۰۴- طبقات ابن سعد۸/۲۵٫
۸ – ارشاد مفید۱/۳۶٫
۹ -امالی صدوق۳۲۹- مناقب خوارزمی۲۶۸٫
۱۰ -بحارالانوار۳۷/۱۰۳ منبع اصلی حدیث کشف الغمه اربلی است.
۱۱ – امالی طوسی۴۱٫
سلام بسیار عالی بود بااین که معتقد به این رفتارها بودم اما یادآوری دوباره لازم بود.
امیرالمؤمنین علی(ع) میفرماید:
هیچ گاه، فاطمه از من نرنجید و او نیز هرگز مرا نرنجاند؛ او را به هیچ کاری مجبور نکردم و او نیز مرا آزرده نساخت؛ در هیچ امری، قدمی برخلاف میل باطنی من برنداشت و هر گاه که به رخسارش نظاره می کردم، تمام غصه هایم برطرف می شد و دردهایم را فراموش می کردم.
(از مطالب مفید شما سپاسگذارم )