ريشه‌هاي مسئوليت‌پذيري در خانواده و از سنين كم ايجاد مي‌شود.
آموزش مسئوليت‌پذيري به كودكان شامل پيدا كردن راه‌هايي است تا به آن‌ها كمك كنيم احساس لياقت و شايستگي داشته باشند و بتوانند با در نظر گرفتن خواست‌ها و انتظارات ديگران در كنار نياز‌هاي خود به تصميمات مناسب در موقعيت‌هاي مختلف بزنند.
سه عنصر اساسي در آموزش مسئوليت‌پذيري عبارتند از:
شناخت مسئوليت، تمرين براي مسئوليت‌پذير شدن و پاسخگو بودن در قبال مسئوليت‌ها. كه البته پاسخگو بودن هميشه در مقابل افراد ديگر نيست چرا كه در دين مقدس اسلام، مسئوليت يك فرد ديندار فقط به مسئوليت او در قبال انسان‌هاي ديگر خلاصه نمي‌شود بلكه انسان در مقابل خداوند متعال، كمال خود و حتي عالم طبيعت و محيط زيست خود نيز مسئول است.
مسئوليت‌پذيري در متن خانواده و روابط اجتماعي و تعاملاتي كه فرد با ديگران دارد امكان رشد پيدا مي‌كند. والديني كه هميشه سايرين را مسبب مشكلات خويش مي‌دانند، متزلزلند، فراموشكاراند، از سايرين مي‌خواهند به جاي آن‌ها تصميم بگيرند، كارها را به گونه مطلوب انجام نمي‌دهند و سعي دارند از مسئوليت‌هاي خود فرار كنند، الگوي بي‌مسئوليتي محسوب مي‌شوند.
راهکارهایی برای رشد مسئولیت پذیری در کودکان:
۱- فرزندان خود را آماده پذيرش مسئوليت‌هايشان كنید.
به طور كلي كودك شما بايد از خردسالي، روزانه يك يا دو كار ساده را بدون شكوه و شكايت انجام دهد. مثل آماده شدن براي خواب، جمع‌آوري وسايل و اسباب‌بازي‌ها در هنگام خواب، انداختن آشغال در سطل مخصوص. اين اعمال شايد براي بزرگترها چندان با اهميت به نظر نرسد ولي اگر شما فرزندتان را با قوانين محدودي كه به طور مداوم و ثابت اجرا مي‌شوند تربيت كنيد، كمتر با مشكلات بعدي در اين امر مواجه مي‌شويد. وجود يك برنامه منظم و يكدست در زندگي، احساس امنيت و سلامتي به آنان مي‌دهد. به اين حديث شريف از امام موسي بن جعفر عليه السّلام توجه كنيد: «بهتر آنست كه طفل در كودكي با سختي و مشكلات اجتنابناپذير زندگي كه غرامت زندگي است روبرو شود تا در جواني و بزرگسالي، بردبار و صبور باشد»( الحديت-روايات تربيتي، ج۱، ص: ۷۰)
علاقه لازم را جهت همكاري كردن قبل از ۳ سالگي به وجود آوريد و از سن ۳ سالگي آرام آرام واگذاري مسئوليت‌هايي محدود را به كودك خود شروع كنيد. برنامه‌اي تهيه كنيد كه در آن چند كار در حد توان كودك گنجانده شود. كودك ۳ ساله به راحتي قادر است در قرار دادن بشقاب و قاشق در روي سفره به شما كمك كند و اسباب بازي‌هاي خود را قبل از خواب جمع كرده و در جاي مخصوص بگذارد. به ياد داشته باشيد كودك ۳ساله‌اي كه عادت كرده دستمال كاغذي را به يكي از والدين بدهد تا او در سطل زباله بياندازد بعدها اين چرخه را به مسئوليت‌هاي ديگر هم انتقال مي‌دهد.
۲- وقت مناسبي را براي آموزش در نظر بگيريد.
اگر مي‌خواهيد كودك شما بستن بند كفش خود را ياد بگيرد، اين كار را زماني انجام ندهيد كه عجله داريد و زمان برايتان مهم است چرا كه در اين صورت، موجب عصبانيت و ايجاد تنش شده و تجربه منفي از اين كار را بر ذهن كودك خود بر جاي مي‌گذاريد در عوض براي اين كار اوقاتي را در نظر بگيريد كه از هر نظر آسوده خاطر هستيد و به‌عنوان مثال براي مدتي هر روز صبح ده دقيقه را به پوشيدن كفش‌ها اختصاص دهيد تا فرزند شما براي اين كار فرصت كافي داشته باشد. در اين مدت با او همراهي كنيد و اولين باري كه او اين عمل را تقريبا درست انجام داد او را تحسين كنيد. احساس رضايتي كه پس از انجام اين عمل ظاهر مي‌گردد باعث تقويت اين رفتار خواهد شد.
۳- كارها را بر اساس‌توانايي‌هاي كودك تنظيم كنيد.
مهم است كه در واگذاري مسئوليت‌ها، سن و توانايي‌هاي كودك را در نظر گرفته و انتظارات بيش از توانايي آن‌ها نداشته باشيد. رسول خدا صلي الله عليه و آله فرمود: خدا رحمت كند كسي را كه در نيكي و نيكوكاري به فرزند خويش كمك كند. از ايشان پرسيدند: چگونه فرزند خود را در نيكي ياري نمايد؟ حضرت در جواب فرمود: آنچه را كه كودك در قوه و قدرت داشته و انجام داده است از او قبول كند. و آنچه انجام آن براي كودك سنگين و طاقتفرسا است از او نخواهد(اصول كافي، ج ۶ ص ۵۰)
۴- با همسرتان وحدت رويه داشته باشيد.
در برخي از خانواده‌ها، اختلافات شديدي بين پدر و مادر در واگذاري مسئوليت و ميزان آن ايجاد مي‌شود كه مسأله ساز است. هر چه سن فرزندان كوچك‌تر باشد، اهميت هماهنگي والدين با يكديگر بيشتر مي‌شود. فرزندان كوچك وقتي مقررات و خواسته‌هاي متفاوتي را مشاهده مي‌كنند چون نمي‌توانند تفاوت‌هاي موجود بين دو نظر را دريابند دچار سردرگمي مي‌شوند. اگر شما و همسرتان نقطه نظرات متفاوتي براي پرداختن به مسأله معيني داشته باشيد اولين مرحله اين است كه درباره آن، در نبود فرزندتان صحبت كرده و سعي كنيد در مورد آن به توافق برسيد. با همكاري هم انتظار خود را از فرزندتان معين كنيد و بر سر آن به توافق برسيد و آن را با زباني ساده و صريح با كودك خود در ميان بگذاريد و تعيين كنيد كه چنانچه او مطابق آن انتظارات يا بر عكس، مخالف آن‌ها عمل كرد چه پيامد‌هايي در انتظارش هست.
۵- به كودك خود نشان دهيد كه شما نيز سعي در انجام مطلوب مسئوليت‌هايتان داريد.
به فرزندان خود نشان دهيم كه ما به هنگام انجام شايسته مسئوليت‌هايمان، لذت مي‌بريم. شما علاوه بر آموزش مستقيم، نقش الگويي براي فرزندان خود داريد. هرگاه كودك در يابد كه پدر يا مادر از زير بار مسئوليت شانه خالي مي‌كنند معمولا او نيز نگرشي مشابه پيدا مي‌كند. اگر پدر با نپذيرفتن مسئوليت هيجان‌هاي خود، ديگران را آزرده مي‌كند و عادت به دشنام و ناسزاگويي داشته باشد كودك خانواده نيز همان را تكرار مي‌كند. اگر مادر هنگام نظافت خانه عصباني مي‌شود، كودك خردسال او نيز احساس منفي مادر را با انجام اينگونه وظايف مرتبط مي‌كند.
۶- قاطع باشيد.
بهترين راه براي آن‌كه كودكان گفته‌هاي بزرگترها را جدي بگيرند قاطعيت است. اگر مقررات شما مي‌گويد كه فرزند چهار ساله شما بايد پس از بازي، اسباب‌بازي‌هايش را جمع كند و در جاي معيني بگذارد، اما فقط در شرايطي آن را اعمال كنيد كه حالات روحي شما اقتضا كند در آن صورت نمي‌توانيد انتظار داشته باشيد كه او اين كار را به طور منظم انجام بدهد. البته بي‌ثباتي نبايد با انعطاف‌پذيري، اشتباه شود. انعطاف‌پذيري به اين معني است كه والدين مايل و قادر هستند براي دستيابي به هدفي ثابت، روش‌هاي متنوعي را به كار گيرند چنانچه روشي نتيجه بخش نبود، روش ديگري را بيازمايند.
خیلی مطلب کاملی بود
ممنون
واقعا باید به تک تک این موارد دقت بشه
حقیقتش من وقتی بچه یا همسرم خیلی خونه رو نامرتب میکنن شروع میکنم به ناراحتی کردن و جمع کردن خونه و تا حالا نمیدونستم و دقت نکرده بودم این میتونه رو بچه اثر برعکس داشته باشه
« اگر مادر هنگام نظافت خانه عصباني مي‌شود، كودك خردسال او نيز احساس منفي مادر را با انجام اينگونه وظايف مرتبط مي‌كند.»
تعریف خوبیه از مسئولیت پذیری: احساس لیاقت وشایستگی دادن به بچه
من خودم بارها تجربه کردم همین که بچه رو و کارش رو جدی بگیری و احساس لیاقت بهش بدی دیگه خودش از انجام کار لذت میبره و اصرار میکنه اون کار رو انجام بده
خیلی از مادربزرگ و پدربزرگ ها از همین روش استفاده میکنن همچین با زبون نرم و قربون صدقه رفتن بچه بهش شخصیت میدن که بچه کارهایی که براش سخته رو هم به راحتی انجام میده
سلام و تشکر از مطلب خوب شما.
به نظرم مهمترین نکته متن، همان اختصاص دادن وقت مناسب برای این کار و شکستن کار به کارهای کوچکتر است. اگر این دو مورد نباشد نمیتوان انتظار زیادی از مسئولیت پذیر شدن کودک داشت. برای خود من که بسیار آموزنده و تذکردهنده بود.
وحدت رویه با همسر خیلی مهمه